Το αίμα που χύθηκε στο Χέιζελ, ήδη από το ίδιο βράδυ έγινε μελάνι και γέμισε τις εφημερίδες, αθλητικές και μη, ολόκληρης της Ευρώπης. Ειδικά τότε άλλωστε, επρόκειτο για μια ανεπανάληπτη τραγωδία, που ταρακούνησε συθέμελα τη Γηραιά Ήπειρο, θεωρούμενη ως το αποκορύφωμα της έξαρσης του χουλιγκανισμού. Αποσβολωμένος ακόμη, ο Τύπος επιχείρησε αφ'ενός να παρουσιάσει τα τραγικά γεγονότα της προηγούμενης νύχτας και αφ'ετέρου να αρχίσει να ξετυλίγει το κουβάρι των ευθυνών.

Και η αλήθεια είναι πως, όσον αφορά στο δεύτερο σκέλος, τα Μέσα ακολούθησαν τη διαδρομή που χάραξε η UEFA, δίνοντας το μεγαλύτερο κομμάτι της πίτας των ευθυνών στους οπαδούς της Λίβερπουλ. Και στην Ελλάδα και στην Ιταλία, αλλά και στην Αγγλία.

«Οι Άγγλοι με μαχαίρια ορμούσαν και τρυπούσαν τα κορμιά των Ιταλών - 40 νεκροί - Μακελειό», έγραψε χαρακτηριστικά στο πρωτοσέλιδό της η «Αθλητική Ηχώ» την 30η Μαΐου του 1985. Και εκτενέστερα αναφέρει: «Στην προσπάθειά τους να σωθούν, οι οπαδοί της Γιουβέντους πηδούσαν έντρομοι από τις κερκίδες και, όπως έπεφταν κάτω με σπασμένα πόδια και χέρια, τους αποτελείωναν με μαχαιριές οι Βρετανοί και οι άλλοι που έπεφταν από πάνω τους. Τεράστια και η ευθύνη της αστυνομίας, αφού μεταξύ των οπαδών των δύο ομάδων, η δύναμή της ήταν υποτυπώδης».

«Τα πτώματα στοιβαγμένα έξω από το γήπεδο, δίπλα-δίπλα και τυλιγμένα μέσα σε κουβέρτες, έδιναν μια φρικιαστική εικόνα της απάνθρωπης συμφοράς» και «Το παιχνίδι θα περάσει στην ιστορία ως ο "ματωμένος τελικός"», ήταν κάποια ακόμη σχόλια της Αθλητικής Ηχούς, δηλωτικά του μεγέθους του σοκ.

Σε ανάλογο μήκος κύματος κινήθηκαν και οι Άγγλοι. «Μια νύχτα τρόμου», ήταν ο περιεκτικός τίτλος της «Liverpool Echo», με την «Daily Star» να γράφει στο εξώφυλλό της την 30η Μαΐου: «Πεδίο μάχης - Θάνατος στην κερκίδα και τα επεισόδια συνεχίζονται».

Η Liverpool Echo μάλιστα δεν δίστασε να σκαλίσει το ζήτημα, επικρίνοντας σκληρά τους Άγγλους οπαδούς αλλά και την αγγλική κοινωνία εν γένει, επιρρίπτοντας ευθύνες για τη αδιαφορία την ώρα που ο χουλιγκανισμός γιγαντωνόταν και αποτυπωνόταν με τον χειρότερο δυνατό τρόπο στο τραγικό συμβάν των Βρυξελλών. «Αυτό που είδαμε ήταν η αρρωστημένη προέκταση ενός φαινομένου που χτιζόταν επικίνδυνα τα τελευταία χρόνια. Είχε καμουφλαριστεί από την καλή στάση των περισσότερων φιλάθλων στο Μέρσισαϊντ αλλά και από την αποδοχή του χαμηλού πήχη συμπεριφοράς από την κοινωνία γενικότερα. Οι χυδαιότητες, οι λιθοβολισμοί κατά προπονητών, οι κατεστραμμένες παμπ, οι συμμορίες, οι μάχες στο Μάντσεστερ φέτος, οι μεθυσμένες συρράξεις στο Παρίσι το 1981. Ο καρκίνος ήταν εκεί, απλωνόταν σταδιακά και τώρα εξερράγη. Πολλοί από τους αλήτες που προκάλεσαν τόσους θανάτους ήταν από το Μέρσισαϊντ. Ό,τι κι αν πούμε, δεν θα αλλάξει αυτό. Οπότε σήμερα πρέπει να κάνουμε κάτι πολύ απλό. Να απολογηθούμε ειλικρινά προς όλες τις οικογένειες που θρηνούν στο Τορίνο. Εμείς χάσαμε τη φήμη μας, αυτές έχασαν πολλά, πολλά περισσότερα», ήταν το χαρακτηριστικό σχόλιο της αγγλικής εφημερίδας.

Ήταν αλήθεια. Τόσες οικογένειες θρηνούσαν. Αλλά δεν ήταν μόνες τους. Μαζί τους θρηνούσε και ολόκληρος ο ιταλικός αθλητισμός. Άλλωστε, όσα συνέβησαν στο Χέιζελ αντιμετωπίστηκαν στην Ιταλία όχι ως μια απλή αθλητική τραγωδία, αλλά ως δολοφονία. Ή μάλλον δολοφονίες. «Σφαγή στις Βρυξέλλες! 47 οπαδοί νεκροί και είναι σχεδόν όλοι τους Ιταλοί», έγραψε με μεγάλα γράμματα το επόμενο πρωί η «Gazzetta dello Sport», αφήνοντας, πλήρως φυσιολογικά, σε δεύτερη μοίρα το πρώτο ευρωπαϊκό τρόπαιο της Γιουβέντους. Η «Stampa» του Τορίνο από την πλευρά της, είπε αυτό ακριβώς που σκεφτόταν, όπως ακριβώς είχε δει τα πράγματα: «Δολοφονία σε στάδιο». «54 νεκροί (33 Ιταλοί), πέρα από τους 200 τραυματίες μετά από έφοδο των Άγγλων χούλιγκαν εναντίον των Μπιανκονέρι οπαδών», έγραψε, αποτυπώνοντας απόλυτα τη θεώρηση της πόλης και της χώρας. Πληγωμένοι, συγκλονισμένοι ακόμα, άπαντες στην Ιταλία μιλούσαν όχι για δυστύχημα, αλλά για δολοφονίες. 

«Άνθρωποι καλυμμένοι με αίμα, μάτια χωρίς ζωή»: Μαρτυρίες από την κόλαση

Συντρίμμια, αίμα, πτώματα, αμίλητοι ζωντανοί-νεκροί να κείτονται αναίσθητοι κι άλλοι να ουρλιάζουν προσπαθώντας να ξεφύγουν, προσπαθώντας να συνειδητοποιήσουν όλο αυτό που ξεδιπλωνόταν μπροστά στα τρομοκρατημένα μάτια τους. Αυτό δεν ήταν ποδοσφαιρικός αγώνας, αυτό σίγουρα δεν ήταν γιορτή. Ήταν κόλαση. Και ως τέτοια την έζησαν όσοι καταραμένοι βρέθηκαν εκεί, στο λάθος μέρος, τη λάθος στιγμή. Στο Χέιζελ την 29η Μαΐου του 1985. Ποδοσφαιριστές, οπαδοί, συγγενείς των θυμάτων. Όλοι - με διαφορετικό τρόπο, ίσως και σε διαφορετικό χρόνο - έζησαν την κόλαση.

Τη ζουν μέχρι σήμερα. Άλλωστε, αυτές οι πληγές δεν πρόκειται να κλείσουν για κανέναν. Ο αρχηγός της Λίβερπουλ, Φιλ Νιλ, 74 ετών σήμερα, έχει πει: «Δεν μου αρέσει να μιλάω για αυτό, είναι μια μέρα της ζωής μου που θέλω να ξεχάσω. Δεν θέλω να επιστρέφω εκεί. Εύχομαι αυτό που συνέβη σε εμένα εκεί, να μη συμβεί σε κανέναν. Με πόνεσε τότε, με πονάει σήμερα. Έκαναν τον τελικό του Ευρωπαϊκού Κυπέλλου σε ένα στάδιο που ήταν έτοιμο για κατεδάφιση. Γιατί κανείς δεν έκανε καμία έρευνα για αυτό; Γιατί; Ήταν η χειρότερη ημέρα της ζωής μου, έπρεπε να διαχειριστώ μια απαίσια κατάσταση, μου έχει πάρει πάρα πολύ καιρό - πραγματικά πάρα πολύ - να αναρρώσω».

Ακόμα και μερικοί από τους νικητές θέλουν να ξεχάσουν εκείνο το βράδυ, να σβήσουν το πρώτο ευρωπαϊκό τρόπαιο στην ιστορία της Γιουβέντους. Κανένας τίτλος, δεν μπορεί να επουλώσει τα τραύματα των αναμνήσεων από το Χέιζελ. Και ο Μάρκο Ταρντέλι, βασικός στη μεσαία γραμμή της Γιουβέντους στον ματωμένο τελικό, το γνωρίζει πολύ καλά. «Από όλους τους τίτλους που έχω πάρει, αυτός είναι ο μοναδικός για τον οποίο δεν αισθάνομαι υπερήφανος. Ήταν ένα εφιαλτικό βράδυ. Ένα παιχνίδι το οποίο θέλω να ξεχάσω, ακόμα κι αν είναι αδύνατο να το ξεχάσω. Δεν έπρεπε να έχει γίνει ποτέ ο αγώνας, αλλά δεν ήταν δική μας απόφαση». «Θυμάμαι αυτό το βράδυ για όλους τους λόγους που δεν θέλω, όχι για το τρόπαιο, όχι για τη νίκη. Για να το πω απλά, είναι τραγικό να πηγαίνει κόσμος να δει τον τελικό του Κυπέλλου Πρωταθλητριών και να μην επιστρέφει ποτέ σπίτι, επειδή έχει δολοφονηθεί. Έβλεπα πτώματα να βγαίνουν από το στάδιο. Μας έβαλαν να παίξουμε ποδόσφαιρο, ενώ γύρω μας πέθαιναν άνθρωποι», έχει πει ο Πολωνός στράικερ της Γιούβε, Ζμπίγκινιεφ Μπόνιεκ. Οι ίδιοι άνθρωποι, αυτοί που πέθαιναν, θα στοίχειωναν για πάντα τον τότε πρόεδρο της UEFA, Ζακ Ζορζ, μέχρι κι αυτός να αφήσει την τελευταία πνοή το 2004. Πολύ, πολύ πιο γαλήνια από όσο εκείνοι. «Νομίζετε ότι οι εικόνες δεν με επισκέπτονται; Το αίμα που χυνόταν από την κερκίδα και τα ακρωτηριασμένα πτώματα. Θα κουβαλώ αυτό το βάρος μέχρι το νεκροκρέβατό μου», ομολόγησε χρόνια μετά.

Οι πληγωμένες αναμνήσεις των ποδοσφαιριστών και των παραγόντων ωστόσο, δεν μπορούν να συγκριθούν ούτε στο ελάχιστο με όσα έζησαν οι οπαδοί στην κερκίδα. Κι όσοι - αναπόφευκτα - τα θυμούνται μέχρι σήμερα, μάλλον τόσα χρόνια έχουν πονέσει περισσότερο και από τους δικούς τους ανθρώπους που συνεθλίβησαν στα συντρίμμια του Χέιζελ από τα κορμιά των συνοπαδών τους. Ο Οτέλο Λορεντίνι, φίλος της Γιουβέντους, έφυγε από τη ζωή πριν 11 χρόνια, είναι ξανά δίπλα στον γιο του, Ρομπέρτο, έσμιξαν και πάλι μετά από εκείνο το εφιαλτικό απόγευμα. Τα λόγια του, η θύμησή του, συγκλονίζουν μέχρι σήμερα:

«Ο 30χρονος γιος μου, Ρομπέρτο, σκοτώθηκε στην κερκίδα. Ήταν γιατρός και επέλεξε να μείνει εκεί, για να προσπαθήσει να σώσει όποιον μπορούσε. Ήμουν χαλαρός εκείνο το απόγευμα, διάβαζα μια εφημερίδα, όταν είδα έναν Άγγλο χούλιγκαν. Πήδηξε μέσα στην κερκίδα μας και άρχισε να μας κυνηγάει. Ακολούθησαν πολλοί. Κρατούσαν κομμάτια από τσιμέντο, μπουκάλια, πέτρες, μέχρι και μαχαίρια. Όλοι πανικοβληθήκαμε. Υπήρχαν επτά ή οκτώ αστυνομικοί γύρω από το περίφραγμα της κερκίδας. Τους ικετεύσαμε να βοηθήσουν, αλλά δεν ήρθε κανείς. Νόμιζα πως θα πεθαίναμε. Προσπαθούσαμε να αποφύγουμε τους οπαδούς της Λίβερπουλ και ο τοίχος γκρεμίστηκε. Ευτυχώς, γιατί αλλιώς θα είχαν πεθάνει εκατοντάδες από τη συντριβή. Μπορώ ακόμα να κάνω εικόνα το πρόσωπο ενός χούλιγκαν που ήταν έτοιμος να με χτυπήσει με μια σιδερένια βέργα. Ήμουν τυχερός γιατί τελικά χτύπησε κάποιον άλλον. Προσπάθησα να βρω τον γιο μου, αλλά είχε εξαφανιστεί. Ήταν πάρα πολλοί οι παγιδευμένοι, αυτοί που πέθαιναν, όμως έναν άνδρα δεν θα τον ξεχάσω ποτέ: το πρόσωπό του ήταν γεμάτο αίμα, τον έχω δει σε πολλούς εφιάλτες μου όλα αυτά τα χρόνια. Βρήκα το σώμα του γιου μου, έβαλα το αυτί μου στο στήθος του και ανάγκασα τον εαυτό μου να πιστέψει πως άκουγε τον σφυγμό του. Αλλά όχι, ήταν νεκρός. Οι κάμερες με τραβούσαν και αργότερα είδα τον εαυτό μου στην τηλεόραση να βρίσκει το πτώμα του γιου μου».

Στη θέση του Ρομπέρτο θα μπορούσε να είχε βρεθεί και ο πατέρας του Σιμόνε Στέντι, ενός ακόμη επιζώντα, ο οποίος όμως βρήκε τον τρόπο να σώσει τον δικό του ανθρώπο. «Ο ουρανός έβρεχε πέτρες, μπουκάλια και τσιμέντα και όλοι είχαμε τρομάξει. Ήμουν με τον πάτερα μου, στην άκρη του τοίχου που μόλις είχε σπάσει. Όλοι ήταν πανικόβλητοι, οπότε εμείς ήμασταν οι μόνοι που μπορούσαμε να σώσουμε τις ζωές μας. Ο πατέρας μου δεν μπορούσε να κουνηθεί, δεν ξέρω πού βρήκα τη δύναμη, αλλά με κάποιον τρόπο μπόρεσα να τον τραβήξω. Πηδήξαμε σε ένα κτίριο περίπου τρία μέτρα κάτω για να σωθούμε και να βγούμε από την κερκίδα. Περάσαμε μέσα από συρματοπλέγματα που μας τρύπησαν στην προσπάθειά μας να τα βγάλουμε από τη μέση. Τότε ήρθε η αστυνομία. Ήταν γελοίο, υπήρχαν 20 έφιπποι αστυνομικοί, που δεν μπορούσαν καν να μπουν στην κερκίδα να επιβάλουν την τάξη. Η UEFA και οι Αρχές δεν ήταν έτοιμοι για αυτό το παιχνίδι, για έναν ευρωπαϊκό τελικό. Στο Χέιζελ υπήρχαν 50.000 οπαδοί και οριακά 100 αστυνομικοί. Όταν δραπετεύσαμε και με κάποιον τρόπο βρεθήκαμε στο ταρτάν γύρω από το γήπεδο, επικρατούσε το απόλυτο χάος. Ήταν κάτι σαν κόλαση. Άνθρωποι καλυμμένοι με αίμα, έκλαιγαν γοερά μα ταυτόχρονα τα μάτια τους δεν είχαν ζωή, ήταν σαν ζόμπι», θυμάται ο Στέντι.

Ο Μπρούνο Γκουαρίνι, οπαδός της Γιουβέντους, είχε την ίδια τύχη με τον Οτέλο Λορεντίνι. Ανγκάστηκε κι αυτός να ανασύρει το πτώμα του γιου του μέσα από τα συντρίμμια αυτής της κόλασης. Μέχρι σήμερα, οι τελευταίες του λέξεις στις τελευταίες μαρτυρικές στιγμές του ηχούν στο κεφάλι του και ο πόνος αναγκάζει το πρόσωπό του να συνοφρυώνεται σε κάθε άκουσμα του Χέιζελ, του τόπου όπου απώλεσε τα πάντα: «Έχασα τον γιο μου, Αλμπέρτο, στο Χέιζελ. Έριξαν τον φράχτη και έτρεξαν κατά πάνω μας. Ο Αλμπέρτο παγιδεύτηκε σε ένα κιγκλίδωμα. Οι τελευταίες του λέξεις ήταν: ‘Papa, mi stanno schiacciando’ - ‘Μπαμπά, με συνθλίβουν’. Ο Αλμπέρτο κι εγώ πήραμε από το Τορίνο το αεροπλάνο για τις Βρυξέλλες, τραγουδώντας συνθήματα για τη Γιουβέντους μας. Πέταξα πίσω με το πτώμα του γιου μου. Τα θυμάμαι όλα σαν ταινία. Μέχρι την τελευταία στιγμή, όταν η ταινία τελειώνει πια και δεν τη βλέπεις. Όμως τη νύχτα, ξυπνάω ξαφνικά και τη βλέπω ξανά. Χέιζελ: Αυτή η λέξη μπορεί να με τρελάνει».

Στη ματωμένη σκιά της τραγωδίας του Χέιζελ το 1985, όπου 39 φίλαθλοι – κυρίως Ιταλοί – ποδοπατήθηκαν μέχρι θανάτου πριν τον τελικό του Κυπέλλου Πρωταθλητριών, το βρετανικό ποδόσφαιρο τέθηκε στο εδώλιο. Ο κόσμος παρακολουθούσε σοκαρισμένος. Και μαζί του, η Σιδηρά Κυρία. Όμως, ήταν η αντίδραση της Μάργκαρετ Θάτσερ μια πράξη ηγετικής αποφασιστικότητας – ή μια καλά σκηνοθετημένη πολιτική παράσταση;

Τις ημέρες που ακολούθησαν, η Θάτσερ κάλεσε αθλητικούς δημοσιογράφους στην Ντάουνινγκ Στριτ, απαιτώντας απαντήσεις και παρουσιάζοντας ιδέες που – κατά δική της ομολογία – θα μπορούσαν είτε να «σώσουν το άθλημα είτε να το αφήσουν να πεθάνει». Ήταν μια δραματική δήλωση πολέμου. Αλλά η ουσία βρίσκεται όχι σε όσα είπε, αλλά σε όσα πραγματικά έκανε.

Η απαγόρευση συμμετοχής των αγγλικών ομάδων στις ευρωπαϊκές διοργανώσεις δεν ήταν απόφαση της βρετανικής κυβέρνησης, αλλά της UEFA. Παρ’ όλα αυτά, η Θάτσερ την υποστήριξε σθεναρά και αρνήθηκε να μεσολαβήσει για την άρση της. Η σιωπή της ήταν εύγλωττη: για εκείνη, η τιμωρία ήταν αναγκαία – και πολιτικά βολική.

Ακολούθησαν μέτρα: απαγόρευση αλκοόλ στα γήπεδα και στα μέσα μεταφοράς προς αυτά, αυξημένη αστυνόμευση, και το διαβόητο Σχέδιο Ταυτοποίησης Φιλάθλων, μέσω υποχρεωτικής κάρτας οπαδού. Η πρόταση ενσωματώθηκε στο Football Spectators Act του 1989, αλλά ποτέ δεν εφαρμόστηκε πλήρως. Αντιμετωπίστηκε με έντονη αντίδραση από φιλάθλους, οργανώσεις πολιτικών δικαιωμάτων και ίδιες τις ομάδες.

Κι όμως, το πιο αμφιλεγόμενο δεν ήταν τα ίδια τα μέτρα, αλλά ο τρόπος σκέψης που τα γέννησε. Η Θάτσερ δεν αγάπησε ποτέ το ποδόσφαιρο. Δεν το παρακολουθούσε, δεν συμμεριζόταν την κουλτούρα του, δεν κατανοούσε το πάθος των εργατικών τάξεων που το γέννησαν. Για εκείνη, τα γήπεδα ήταν μέτωπα χάους και ανομίας – σύμβολα μιας κοινωνίας που, κατά την ίδια, είχε διαφθαρεί από την ευημερία.

Συνέκρινε τους χούλιγκανς με απεργούς εργάτες και διαδηλωτές στη Βόρεια Ιρλανδία. Πρότεινε αυστηρές ποινές και κάλεσε τους «έντιμους πολίτες» να καταδίδουν τους παραβάτες. Η συμβουλευτική της ομάδα έφτασε στο σημείο να προτείνει την απίθανη εκστρατεία «Τερματοφύλακες κατά των Χούλιγκανς» – ένα σχέδιο που προκάλεσε ειρωνικά χαμόγελα και έκδηλη απόγνωση.

Η προσέγγισή της δεν ήταν μόνο αυταρχική – ήταν αποκομμένη από την πραγματικότητα. Σε πόλεις όπως το Λίβερπουλ, η κληρονομιά της είναι βαριά, όχι μόνο για το Χέιζελ, αλλά και για όσα ακολούθησαν, με κορύφωση την τραγωδία του Χίλσμπορο. Εκεί, το όνομά της έμεινε συνώνυμο όχι με προστασία, αλλά με απόγνωση και προδοσία.

Λοιπόν, μύθος ή αλήθεια; Η απάντηση είναι σύνθετη. Ναι, πήρε μέτρα – αλλά πολλά από αυτά ήταν επιφανειακά, ανεφάρμοστα ή καθαρά πολιτικά. Ο μύθος της αποφασιστικής σωτήρα αποκρύπτει μια πολύ πιο δύσκολη αλήθεια: μια ηγέτιδα που έβλεπε το ποδόσφαιρο όχι ως εθνικό πάθος, αλλά ως κοινωνικό πρόβλημα προς καταστολή.

Η Θάτσερ κοίταξε την κρίση κατάματα,  αλλά δεν κατάλαβε τι πραγματικά έβλεπε.